Belgesellerin sıkıcı bir yapısı olduğu düşüncesine sahip bir
izleyici kitlemiz var. [Tabii Serengeti’deki vahşi yaşamı (aslanlar, filler,
zebralar…) konu eden belgeseller bunun dışında, onların sadık bir izleyici
kitlesi var.] Dolayısıyla zaten tekelleşmiş durumda olan sinema salonlarında
belgesel izleyebilmek festivaller dışında güzel bir hülya. Bununla birlikte
yurt dışında ise ciddi gişe yapmayı başaran belgeseller olduğunu gözlemliyoruz.
Sinemada ya da TV’de izleyemeyip ıskaladığımız belgesellerle ilgili bir liste
hazırlama fikri de buradan geldi.
Ülkemizdeki ortalama belgesel yapımcılığı algısı (doğal
yaşamı konu edenler hariç) genelde tek bir stüdyoda çekilip montajlanmış,
görüntü ve fotoğraflar üstüne buğulu (romantik) bir sesle anlatımla sınırlı
olsa da bu listenin konusunu esaslı prodüksiyonlar, müthiş kurgular ve izleyeni
içine çeken canlandırmalarla oluşturulmuş yapımlar oluşturuyor. Film seçiminde yakın
geçmiş yapımlarını derlemeye çalıştım. İyi seyirler!
~ §~§~
Senna (2010)
Yönetmen: Asif Kapadia
Brezilyalı efsanevi F1 pilotu Ayrton Senna’nın yaşam öyküsü.
Formula 1 Dünya Birinciliğini 3 kez kazanan ve 34 yaşındayken Imola Pistinde
geçirdiği kazada hayatını kaybeden Senna gelmiş geçmiş en iyi pilotlardan biri
olarak kabul ediliyor.
~ §~§~
Koy [The Cove] (2009)
Yönetmen: Louie Psihoyos
Japonya’daki yunus avcılığının ulaştığı boyutları çarpıcı
bir kurguyla ve tüm çıplaklığıyla gösteren belgeseli izledikten sonra hiçbir
yunus parkına gitmeye gönlünüz el vermeyecek.
~ §~§~
Baraka (1992)
Yönetmen: Ron Fricke
Belgeselin ismini aldığı “Baraka” birçok farklı dilde lütuf
(Tanrı’nın lütfu), bereket, iyilik anlamlarına geliyor. Hiçbir anlatıcının
(karizmatik dış ses) yer almadığı belgeselde birçok farklı toplum ve
coğrafyadan inanılmaz güzellikte bir kompozisyon sunuluyor. Müziklerle
görüntülerin müthiş harmanlandığı belgesel doğrudan ruhunuza hitap ediyor.
~ §~§~
Hearts of Darkness: A Filmmaker's Apocalypse (1991)
Yönetmen: Fax Bahr, George Hickenlooper
Francis Ford Coppola’nın
ünlü filmi “Apocalypse Now”ın (Kıyamet) çekim ve yapım aşamasını
orijinal kamera arkası çekimleri ve detaylı röportajlar eşliğinde aktaran
belgesel Cannes Film Festivali’nde büyük övgü kazanmıştı. “Apocalypse Now”ı bir de bu belgeseli izledikten sonra
değerlendirmek lazım.
~ §~§~
Şirket [The Corporation] (2003)
Yönetmen: Mark Achbar, Jennifer Abbott
Çağımızda artık küresel bir güç (aktör) halini alan
Şirket’lerin “psikoloji”sini büyük bir titizlikle ele alan belgesel, objektif
yaklaşımdan ödün vermeyerek eleştirel bakış açısını vurucu bir şekilde
aktarmayı başarıyor.
~ §~§~
Hoop Dreams (1994)
Yönetmen: Steve James
Chicago’da yaşayan
iki Afro-Amerikalı lise öğrencisinin profesyonel basketbol oyuncusu olma
hayalini ve bu hayalin gerçek hayata yansımasını konu alan belgesel beş yıla
yakın yapım süreci ile ciddi bir zaman ve emek sarf edilerek tamamlanmış. Sundance’ten ödülle dönen yapım iyi bir gişe
hasılatı da yaptı.
~ §~§~
Benim Cici Silahım [Bowling for Columbine] (2002)
Yönetmen: Michael Moore
Özellikle George
Walker Bush dönemindeki muhalif duruşu ve TV şovlarıyla uluslararası
popülarite kazanan Michael Moore’un ColumbineLisesi’ndeki öğrenci
katliamından yola çıkarak silah endüstrisi ve ABD toplumunun psikolojisi
ekseninde hazırladığı bence en iyi belgeseli.
~ §~§~
Kanatlı Uygarlık [Le peuple migrateur] (2001)
Yönetmen: Jacques Perrin, Jacques Cluzaud, Michel Debats
Dört yıllık yapım sürecinde 36 ülkede gerçekleştirilen 300
saatlik çekimlerin sonucunda hazırlanan ve müthiş çekim teknikleriyle
izleyenlerde hayranlıkla karışık bir merak uyandıran belgesel kuşların yaşamına
en yakın şekilde bakmanızı sağlayacak.
~ §~§~
Crumb (1994)
Yönetmen: Terry Zwigoff
Underground
çalışmalarıyla tanınan ABD’li karikatürist Robert
Crumb’ın yaşamını anlatan etkileyici bir belgesel.
~ §~§~
Kayıp Cennet [Paradise Lost: The Child Murders at Robin Hood
Hills] (1996)
Yönetmen: Joe Berlinger, Bruce Sinofsky
ABD’nin Arkansas eyaletinin West Memphis kentinde çok küçük yaştaki çocuklara işkence edip
öldürmekle suçlanan üç gencin yargılamalarını konu alan belgesel büyük yankı
uyandırmıştı ve iki devam bölümü daha çekildi.
~ §~§~
Samsara (2011)
Yönetmen: Ron Fricke
Baraka belgeselinin arkasındaki ekibin yaklaşık 20 yıl sonra
çektiği filmin adının kökeni reenkarnasyona (yeniden doğum) dayanıyor. 5 yıllık
yapım macerası ile 25 ülkede çekimleri tamamlanan belgesel ilki gibi çok
başarılı. Ülkemizde !f 2013
kapsamında gösterilmiş ve çok beğenilmişti.
~ §~§~
Zeitgeist (2007)
Yönetmen: Peter Joseph
The Zeitgeist Movement
(TZM) tarafından hazırlanarak internet üzerinden bedava indirilmeye sunulan
belgesel ele aldığı teorilerle birlikte birden fenomen haline gelmiş iki bölümü
daha yapılmıştı. ABD’nin tarihinden, Hristiyanlık’ın geçmişine ve kapitalizmin
köklerine kadar birçok konuda öne sürülen ilginç fikirleriyle izlenmesi
gerekenlerden.
~ §~§~
Metal: A Headbanger's Journey (2005)
Yönetmen: Scot McFadyen, Sam Dunn, Jessica Joy Wise
Filmin aynı zamanda yönetmenlerinden olan Kanadalı
Antropolog Sam Dunn’ın çocukluğundan
başlayan metal müzik hayranlığı ile dünyayı dolaşarak farklı kültürlerde Heavy
Metal üzerine değişik fikir ve köken arayışının hikayesi anlatılıyor.
~ §~§~
Canım Babacığım [Capturing the Friedmans] (2003)
Yönetmen: Andrew Jarecki
İzlenebilecek en ilginç belgesellerden biri olan yapım
ABD’de orta sınıfa mensup bir Yahudi ailesinin cinsel istismar suçlamalarıyla
karşı karşıya kalmasını takiben gerçek dokümanlarla olayın iç yüzünü izleyiciye
aktarmaya çalışan film başarılı kurgusuyla sonuna kadar kendini ele vermemeyi
başarıyor.
~ §~§~
Mikrokozmoz: Çayırın Sakinleri [Microcosmos: Le peuple de
l'herbe] (1999)
Yönetmen: Marie Pérennou, Claude Nuridsany
Böceklerin yaşamına en yakından bakmayı başaran belgesel bu
canlıların birbirleriyle iletişimine ve etkileşimine farklı bir boyuttan
bakmayı sağlıyor.
~ §~§~
The Fog of War: Eleven Lessons from the Life of Robert S.
McNamara (2003)
Yönetmen: Errol Morris
ABD başkanları Kennedy
ve Johnson’ın Savunma Bakanı olarak
görev yapan Robert McNamara’nın
yaşamını anlatan belgesel yakın 20. yüzyılın siyasi yapısına olayların tam
içinden bakarak yaklaşabilmeyi sağlıyor.
~ §~§~
Bir Şarkının Peşinde [Searching for Sugar Man] (2012)
Yönetmen: Malik Bendjelloul
Kimselerin tanımadığı bir müzisyen olan Rodriguez’in dokunaklı, şaşırtıcı ve çarpıcı yaşamöyküsünü anlatan
belgesel Oscar başta olmak üzere
birçok ödülü seyirci alkışları arasında kazandı. Ülkemizde sınırlı da olsa
gösterime girebilen nadir belgesellerden.
~ §~§~
Inside Job (2010)
Yönetmen: Charles Ferguson
Etkileri küresel çapta sürmeye devam eden bazı devletleri
iflas noktasına sürükleyen finansal krizin kökenine inmeye çalışan belgesel;
mortgage, türev piyasalar ve hedge fonlar gibi krizi tetikleyen finansal
unsurların göz göre göre nasıl “zehirli” ekonomik enstrümanlar haline
getirildiğini anlatıyor.
~ §~§~
Boşluğa Dokunmak [Touching the Void] (2003)
Yönetmen: Kevin Macdonald
Belgesel, Joe Simpson
ve Simon Yates isimli iki
maceraperest ve gözü kara dağcının Peru Andları’nda yer alan 6.344 metre
yüksekliğindeki Siula Grande
zirvesine tırmanma girişimlerini gerilimli ve coşkulu biçimde anlatıyor.
~ §~§~
Taxi to the Dark Side (2007)
Yönetmen: Alex Gibney
Amerikan yönetiminin özellikle Afganistan ve Irak'ta
gözaltına alınan kişilere yargılama yapmadan Bagram (Afganistan), Abu Ghraib
(Irak) ve Guantanamo (Küba) gibi yerlerde bulunan hapishanelerde yapılan
işkencelerin boyutlarını gözler önüne seren belgeselin izleyenleri derinden
etkileyeceği kuşkusuz.
~ §~§~
Yuva [Home] (2009)
Yönetmen: Yann Arthus-Bertrand
Çevreci bir hareketin yapımında rol aldığı belgesel,
dünyadaki ekolojik çeşitliliği ve doğal yaşam alanlarını kuş uçuşu nefis
görüntüler eşliğinde bize izlettirirken insanoğlunun doğaya verdiği zararlara
dikkat çekiyor.
~ §~§~
Exit Through the Gift Shop (2010)
Yönetmen: Banksy
Gizemli ve kült İngiliz sanatçısı Banksy’nin kendine has
üslubuyla çektiği belgesel. Sokak sanatını en yakından, en eğlenceli, en güzel
kurguyla izlemeye hazır olun.
~ §~§~
Teldeki Adam [Man On Wire] (2008)
Yönetmen: James Marsh
Çılgın bir ip cambazı Philippe
Petit’nin çoğu insanın düşünürken bile zorlanacağı bir olayı gerçek hayata
geçirmesini anlatıyor film. Petit’nin
1974’te New York’taki İkiz Kuleler
olarak bilinen Dünya Ticaret Merkezi’nin kuleleri arasına ip gererek yürüme
projesini gerçekleştirmek isterken yaşadıkları akıcı ve detaylı bir biçimde
aktarılıyor.
~ §~§~
Ayı Adam [Grizzly Man] (2005)
Yönetmen: Werner Herzog
Timothy Treadwell
isimli sıra dışı bir insanın sıra dışı öyküsünü kendi çekimleriyle izlememizi
sağlayan ünlü Alman yönetmen Werner
Herzog, ayılarla yaşamayı seçen bir insanın çarpıcı ve trajik macerasını izleyiciye
sunuyor.
~ §~§~
Gıda A.Ş. [Food, Inc.] (2008)
Yönetmen: Robert Kenner
ABD’de fast food zincirlerinin perde arkasını anlatan yapım
büyük çiftliklerde üretilen besinlerin sağlıksız yapısının hem canlılar hem
çalışanlar hem de tüketiciler açsından ne kadar tehlikeli olduğunu göstermeye
çalışıyor.
~ §~§~
Heima (2007)
Yönetmen: Dean DeBlois
Sigur Rós isimli
müzik grubunun 2006 yılında gerçekleştirdiği İzlanda turunu konu alan belgesel,
hem müzikal yapısıyla hem de İzlanda coğrafyasını anlatımıyla ilgi çekiyor.
~ §~§~
Dünyalılar [Earthlings] (2005)
Yönetmen: Shaun Monson
İnsanoğlunun hayvanlar üzerinde yaptıkları uygulamaların ne
kadar “insanlık dışı” halde olduğunun gösterilmeye çalışıldığı çarpıcı
belgeselin anlatıcısı olarak ünlü oyuncu Joaquin
Phoenix’i görüyoruz. Filmin müziklerini ise Moby hazırlamış.
~ §~§~
Hasta [Sicko] (2007)
Yönetmen: Michael Moore
ABD’de uygulanan sağlık sisteminin kar odaklı, istismarcı ve
acımasız yapısını İngiltere, Kanada, Fransa ve Küba örnekleriyle birebir
karşılaştırarak ortaya koymaya çalışan film trajikomik öğelerle de anlatımını
güçlendiriyor.
~ §~§~
Yeryüzü [Earth] (2007)
Yönetmen: Alastair Fothergill, Mark Linfield
Gezegenimizdeki vahşi yaşam ve canlı çeşitliliğini anlatan
görkemli bir doğa belgeseli. İzleyenleri kambur balina, Afrika fili ve kutup
ayısı üzerinden bir yolculuğa çıkaran film televizyon
serisi (Planet Earth) ile bağlantılıdır.
